In een ander blog hebben we het gehad over de conflictendriehoek, waar angst een van de punten is. In dit blog lees je over de drie niveau’s van angst, waar ze vandaan komen, waarom en hun uitingen. En natuurlijk wat je ermee kunt en hoe we er in de sessies mee om kunnen gaan.
De drie niveau’s van angst splitsen we voor het gemak op in een stoplicht: groen, oranje en rood.
Angst heeft veel met ons zenuwstelsel te maken. Dus goed om eerst een korte onderverdeling te begrijpen. Ons zenuwstelsel is op te delen in een perifeer zenuwstelsel en het centrale zenuwstelsel. Het centrale zenuwstelsel bestaat uit de hersenen en het ruggenmerg. Het perifere zenuwstelsel wordt onderverdeeld in autonoom en somatisch zenuwstelsel. Het autonome zenuwstelsel kan weer worden onderverdeeld in het sympathische en parasympathische zenuwstelsel. Waarom je dat moet weten lees je hieronder.
Groen. Angst in de gestreepte/vrijwillige spieren. Somatisch zenuwstelsel
De eerste mogelijkheid waar angst heen gaat, is dat angst de gestreepte of vrijwillige spieren activeren of dat de angst ontlaad wordt in deze groep van spieren. En dan denk je: gestreepte spieren? Ja. De spieren rondom je skelet waarmee je kunt bewegen hebben een soort gestreept patroon als je de cellen onder een microscoop zou leggen. De spanning zit dan ook in de spieren die je vrijwillig kunt bewegen. Zoals spanning in je schouders of nek of het wrijven en knijpen in je handen of het aanspannen van je buikspieren enzovoorts.
Signalen dat angst zich localiseert in de gestreepte spieren zijn: verhoogde hartslag, verhoogde bloeddruk, zweten, koude handen en voeten, droge mond en blozen.
Misschien heb je weleens van fibromyalgie gehoord? Dit is chronische pijn in je spieren. De spierspanning is dan hoog. Spierspanning veroorzaakt pijn. De ervaring leert dat dit veroorzaakt wordt door angst (of stress). Oftewel, het is een uiting van spanning in de groene zone. Dat het groen is, wil dan ook niet zeggen dat het een pretje is om het te hebben.
Andere varianten zijn bijvoorbeeld zuchten (je intercostale spieren: de spieren tussen je ribben gaan dan aan), of de spieren in je bekkenbodem kunnen hard aanspannen. Vrouwen kunnen door chronische aanspanning in die bekkenbodem spieren last krijgen van onregelmatige en/of pijnlijke menstruatie. Maar ook seks kan door het aanspannen van de spieren pijnlijk worden. Hierdoor kunnen bijvoorbeeld seksuele klachten zoals vaginisme ontstaan.
Je somatische zenuwstelsel verbindt je centrale zenuwstelsel aan je spieren en huid. Het somatische zenuwstelsel is verantwoordelijk voor vrijwillige beweging, maar ook je reflexen en het doorgeven van informatie van je zintuigen. Als er een slang in je ooghoek ligt of je hoort een hard geluid, dan schrik je en knallen je reflexen aan om weg te springen voor gevaar.
We noemen dit groen, omdat het spanning is die in de sessies niet zo zeer gereguleerd hoeft te worden. Een lichamelijk signaal van angst geeft aan dat we een belangrijk thema aanraken, waar we naar kunnen kijken. Want als er geen slang in de therapiekamer aanwezig is (of iets anders levensbedreigends), maar je toch angstig, gestresst of gespannen bent, dan komt dat waarschijnlijk doordat er iets in jou speelt.
Oranje. Angst in gladde / onvrijwillige spieren. Sympathisch zenuwstelsel
Dit is niveau twee: de ‘oranje’ angst. Angst die zich voornamelijk in de gladde onvrijwillige spieren nestelt, ervaren of gevoeld wordt. Niveau twee wil niet per se zeggen dat dit altijd erger is dan de groene spanning: sommige mensen kunnen extreem veel pijn voelen bij groen. Wanneer er signalen optreden dat de angst zich nestelt in de ‘smooth muscles’, dan is regulatie noodzakelijk.
Gladde spieren, waarbij de spiercellen een soort glad uniform vlak maken, vind je overal waar ‘buizen’ in je lichaam zitten. Van je spijsverteringskanaal, tot je bloedvaten en luchtwegen.
Deze spieren kun je niet controleren. Ze werken automatisch. En maar goed ook: je zou maar de hele tijd bewust bloed naar alle delen van je lichaam moeten sturen.
Signalen die je kan ervaren zijn van deze spanning zijn: Misselijkheid / neiging om over te geven, diaree, neiging om vaak naar de wc moeten (blaas), migraine, asthma, epileptisch achtige aanvallen en prikkelbare darm syndroom (PDS). Maar ook lichter, als een knoop in je maag of dat het lijkt alsof er een brok in je keel zit of alsof je keel wordt dichtgeknepen. Als bloedvaten vernauwen in ons hoofd kunnen we hoofdpijn of migraine krijgen. Als laatste kunnen er lichaamsdelen geheel of gedeeltelijk disfunctioneren of uitvallen. Dit noemen we conversie.
Dat het onvrijwillig en juist heel autonoom is, heeft daarom een connectie met ons autonome zenuwstelsel die twee versies kent. Voor oranje de sympathische versie. Het is het deel van ons zenuwstelsel wat aan gaat bij vrij direct gevaar: als een tijger op ons af rent. Het maakt ons klaar om te vechten of vluchten. Vandaar dat je hartslag en bloeddruk omhoog gaat en al het bloed uit je organen naar je spieren wordt verplaatst. Je spijsvertering wordt daarmee op pauze gezet (want dat is niet nodig wanneer die tijger komt).
Met chronische stress en spanning (op momenten dat er geen tijger op je af rent) heeft dat nare en negatieve effecten op ons lichaam.
Rood. Angst waarbij disruptie plaatsvindt in het cognitief perceptuele gedeelte van het lichaam (CPD). Parasympathisch zenuwstelsel
De laatste van de drie. Wanneer de angst zo hoog is, kan dat ons denken en onze zintuigen vertroebelen of uitschakelen. Vandaar de naam: cognitieve, perceptuele disruptie (CPD). Het klinkt misschien gek, maar je lichaam is zichzelf op dit punt eigenlijk aan het verlammen en verdoven. Het is het punt waarop jouw lichaam in de bek van die tijger ligt en hij op je aan het kauwen is. Je lichaam wil dat uiteraard niet voelen, dus hij verdooft je en laat je naar een soort blackout toe gaan. Dat wordt geregeld door ons parasympathisch zenuwstelsel.
In praatjes en verhalen van experts over angst en stress wordt het langdurig aangaan van het sympathische zenuwstelsel als de boosdoener gezien, en het parasympathische als de fijne ontspannen staat. Maar als de stress extreem hoog wordt, gaat die juist weer aan. Dan is het dus niet meer ontspannen, maar verlammen. Het kan dus ook in een staat van stress aangaan.
Signalen zijn: Oorsuizen, wazig of vlekken zien, tunnelvisie, niet meer kunnen denken, een blackout hebben, duizeligheid, verwarring, korte termijn geheugen verlies, incoherente spraak.
