Een fundament van de therapie: de conflictendriehoek

Verdedigingsmechanismen

Het eerste punt van de driehoek van conflict is weerstand, verdedigingsmechanismen of patronen (Defenses). Weerstand varieert van volledig onderbewust naar volledig bewust.

Verdedigingsmechanismen creëren problemen en jouw lijden. Hoewel de symptomen die hieruit voortkomen niet leuk zijn, zorgen ze er wel voor dat je gemotiveerd bent om dit te gaan oplossen (door naar therapie te komen bijvoorbeeld).

Wanneer we opgroeien hebben we gevoelens. Als we heel klein zijn, kunnen we onze behoeftes alleen maar via gevoel aangeven. Dat is dan hoe we communiceren.

Als we als kind emoties of affect tonen, kan de ouder soms angstig of beangstigend worden. Dat is een groot probleem voor ons als kind, waarbij de emoties de relatie met de ouder kunnen bedreigen (Bowlby, 1980). En die ouder heb je (gevoelsmatig) nodig om te overleven. Dus dan probeer je te voorkomen dat je gevoelens hebt door verdedigingsmechanismen te ontwikkelen. Hiermee reguleer je de emoties van jezelf en je ouder. Een verdedigingsmechanisme is eigenlijk een soort ‘geschenk van liefde’ richting de ouder, om de band goed en fijn te houden. Allemaal om ervoor te zorgen dat je niet afgestoten wordt als kind.

Verdedigingsmechanismen zijn er in alle soorten en maten. Een aantal heb je vast weleens van gehoord, zoals projectie of ontkenning. Maar er zijn ook subtielere zoals vaagheid, emotionele distantie of zelfkritiek. En ook een paar die zich voordoen als gevoelens, maar het eigenlijk niet zijn, zoals huilerigheid en blinde woede wat we binnen ISTDP acting out noemen. Beide zijn niet de echte gevoelens, maar manieren om de echte gevoelens te maskeren of spanning te ontladen.

In een ander blog zullen we meerdere verdedingsmechanismen beschrijven.

Angst

In de volksmond soms als stress of spanning genoemd. Wij noemen het Angst en in het Engels: Anxiety. We maken hierbij echter wel onderscheid tussen angst als in fear of angst als in anxiety. Fear is angst voor iets externs wat daadwerkelijk je kwaad kan doen: een op jou af rennende agressieve beer bijvoorbeeld.

Anxiety, en de angst die wij voornamelijk behandelen in therapie, is het lichamelijke signaal dat er een conflict in je speelt. In dit andere blog vertellen we je over verschillende niveau’s en vormen van angst en hoe je angst kan herkennen.

Als gevoelens worden onderdrukt door verdedigingsmechanismen, levert dat angst op. De angst kan zich dan nestelen in bijvoorbeeld je spieren van je hoofd, waardoor je klachten als hoofdpijn kan ervaren. Doordat de spanning lang aanhoudt ontstaat bijvoorbeeld moeite om in slaap te komen of vermoeidheid. Dit zijn de gevolgen van niet gereguleerde angst, door nog niet verwerkte of doorleefde gevoelens. Het is daarom belangrijk om de spanning op te merken in je lichaam en te kijken naar wat de oorzaak is voor die spanning, zodat we het kunnen oplossen en de spanning uiteindelijk verdwijnt.

Gevoelens en impulsen

Vrijwel alle situaties en interacties met andere mensen geven ons gevoelens of emoties. Dat gaat mega snel en veelal onbewust. Sommige van die emoties komen soms bewust bovendrijven. Bijvoorbeeld verdriet als je iemand hebt verloren. Of boosheid als iemand je iets naars aandoet. Of schuld als je iemand anders (waar je om geeft) iets naars aandoet.

Soms zijn we niet bewust van onze gevoelens, maar zorgen de emoties er wel voor dat we bepaalde keuzes maken of bepaald gedrag vertonen. Emoties sturen ons gedrag. En onze emoties laten onze echte zelf zien. Onze diepere verlangens, wensen, impulsen en wie we echt zijn. Als we niet in contact staan met onze gevoelens, ontstaan er problemen. Als we uit contact staan met die gevoelens, weten we soms niet eens meer wie we zijn of wat we nou echt willen.

In sommige gevallen zijn emoties conflicterend. Zo kun je van iemand houden (een positief gevoel hebben) en enorm boos op diegene zijn (negatief gevoel). Die twee lijken soms niet samen te kunnen. En dan gebeurt er wat raars in ons: we duwen (onbewust) de gevoelens weg en krijgen angst of we gaan over op verdedigingsmechanismen om die gevoelens maar niet te hoeven voelen. Dat is ergens een liefdesdaad, omdat we de ander willen beschermen voor onze gevoelens. Dit gaat meestal onbewust en soms razendsnel. Zo snel, dat we soms het gevoel niet eens voelen. Dan merken we alleen angst of spanning in ons lijf, of soms kunnen we alleen gevoel opmerken door de bovenliggende verdedigingsmechanismen.

En in de therapie sessie?

We proberen je te helpen bij het identificeren van de oorzaak van je probleem. Om tot de oorzaak te komen, worden er allerlei onbewuste verdedigingsmechanismes opgeworpen, die jou niet helpen en juist blokkeren.

Wij helpen je om jouw verdedigingsmechanismen en patronen te identificeren. De mechanismes gaan dan van onbewust naar bewust. Vanuit daar kan je dieper tot jouw kern komen. Daarvoor moet je zien wat deze mechanismen je opleveren, maar ook wat het je kost om ze in stand te houden. Als je daarvan bewust bent kan je niet meer meegaan met wat de verdedigingsmechanismen willen. Dan zijn je gevoelens makkelijker te voelen.

Soms leidt deze weg tot angst. Dan helpen we je om de angst te voelen en aandacht te geven als ze te extreem zijn om nog helder na te denken en te kunnen leren van de sessie. Je kan niet iets voelen als je je angstig voelt. Als ze voldoende (intern) gereguleerd zijn, is het makkelijker om je gevoelens te voelen.

Je raadt misschien al wat we met gevoelens en impulsen willen doen… voelen! Door de gevoelens omhoog te laten komen, ze te ervaren door de sensaties die erbij horen in je lichaam op te merken, kun je ook opmerken welke impulsen horen bij die gevoelens. Daar gaan we aandacht aan geven, want dat is de manier om het gevoel er uit te krijgen. Bovendien komt er door volledig te voelen soms ‘materiaal’ mee waar we mee kunnen werken bovendrijven uit het onbewuste. Hetgeen wat al langere tijd zorgt voor problemen en waardoor nieuwe situaties die gelijkenissen hebben als triggers werken om je spanning en verdediging weer vol aan te zetten.

Tijdens de sessies trainen we je door de drie punten bij jezelf beter te herkennen. Hierdoor versterk je je ‘ego capaciteit’ of je zelf-observerend vermogen. En dat helpt om te helen en klachten nu en in de toekomst te verminderen.